Jumat, 16 Desember 2011

ISTILAH DAN NAMA-NAMA WAKTU, HARI, DAN BULAN DALAM BAHASA BATAK (TOBA)




Di hita halak batak, ari-ari manang tingki adong do goarna di bahen na joloani inon. Molo di hita dalam bahasa Indonesia, adong ma didok 01.00 – 24.00 dalam sat hari, jala di bulan adong tanggal 1-30. Di hita halak batak, adong do goar ni inon sudena.


RANGE (SPAN / JANGKA) WAKTU DALAM SEHARI

Dalam Bahasa Batak, ada istilah yang menyatakan waktu (jam) dalam hari. Dalam Bahasa Batak di kenal istilah “tikki na lima”. Yakni :

1. “Sogot” adalah antara pukul 05.00 s/d pukul 07.00 pagi.
2. “Pangului” adalah antara pukul 07.00 s/d pukul 11.00 pagi.
3. “Hos” adalah antara pukul 11.00 s/d pukul 13.00 siang.
4. “Guling” adalah antara pukul 13.00 s/d pukul 17.00 sore.
5. “Bot” adalah antara pukul 17.00 s/d pukul 18.00 petang.


SPESIFIK WAKTU MENURUT JAM / PUKUL

Kalau istilah di atas menyatakan waktu dalam range / span, maka ada lagi istilah yang spesifik menunjuk jam berapa.

Contoh:
Jam 01 : Haroro Ni Panakko
Jam 02 : Tahuak Manuk Sahali
Jam 03 : Tahuak Manuk Dua Hali
Jam 04 : Buha-Buha Ijuk
Jam 05 : Torang Ari
Jam 06 : Binsar Mata Ni Ari
Jam 07 : Pangului
Jam 08 : Turba
Jam 09 : Pangguit Raja
Jam 10 : Sagang Ari
Jam 11 : Huma Na Hos
Jam 12 : Hos / Tonga Ari
Jam 13 : Guling
Jam 14 : Guling Dao
Jam 15 : Tolu Gala
Jam 16 : Dua Gala
Jam 17 : Sagala
Jam 18 : Mate Mata Ni Ari
Jam 19 : Samon
Jam 20 : Hatiha Mangan
Jam 21 : Tungkap Hudon
Jam 22 : Sampe Modom
Jam 23 : Sampe Modom Na Bagas
Jam 24 : Tonga Borngin

ISTILAH HARI DALAM BULAN

Dalam Bahasa Batak dikenal juga istilah hari dalam bulan. Jika dalam bulan ada 30 hari maka setiap hari tersebut ada Istilahnya / Bahasa Bataknya, sebagai berikut :
Hari ke-1 : Artia
Hari ke-2 : Suma
Hari ke-3 : Anggara
Hari ke-4 : Muda
Hari ke-5 : Boraspati
Hari ke-6 : Singkora
Hari ke-7 : Samisara
Hari ke-8 : Antian ni aek
Hari ke-9 : Suma ni mangadap
Hari ke-10 : Anggara Sampulu
Hari ke-11 : Muda ni mangadop
Hari ke-12 : Boraspati ni tangkup
Hari ke-13 : Singkora Purnama
Hari ke-14 : Samisara Purnama
Hari ke-15 : Tula
Hari ke-16 : Suma ni Holom
Hari ke-17 : Anggara ni holom
Hari ke-18 : Muda ni holom
Hari ke-19 : Boraspati ni holom
Hari ke-20 : Singkora mora turun
Hari ke-21 : Samisara mora turun
Hari ke-22 : Antian ni anggora
Hari ke-23 : Suma ni mate
Hari ke-24 : Anggara ni begu
Hari ke-25 : Muda ni mate
Hari ke-26 : Boraspati na gok
Hari ke-27 : Singkora duduk
Hari ke-28 : Samisara bulan mate
Hari ke-29 : Hurung
Hari ke-30 : Ringkar

Jadi marlapatan do ate goar ni ari inon tu partubu ni angka jolma, jala sian i do hape didok jala muncul pangalaho jala pantangan na dibahen angka natua-tua na ujui.

Jala angka goar-goar ni tingki i non dibahen tudos tu angka ula-ula ni jolma di tingki inon.



NAMA BULAN DALAM BAHASA BATAK (SUDAH DIURUT MENURUT PERHITUNGAN BULAN INTERNATIONAL) :

Panggoari ni Paha

1. Sipaha Sampulu (Januari)
2. Li (Pebruari)
3. Hurung (Maret)
4. Sipaha Sada (April)
5. Sipaha Dua (Mei)
6. Sipaha Tolu (Juni)
7. Sipaha Opat (Juli)
8. Sipaha Lima (Agustus)
9. Sipaha Onom (September)
10. Sipaha Pitu (Oktober)
11. Sipaha Uwala (Nopember)
12. Sipaha Sia (Desember)

PWEMBANDING
1. Sipaha sada adalah bulan pertama
2. Sipaha dua adalah bulan kedua
3. Sipaha tolu adalah bulan ketiga
4. Sipaha opat adalah bulan keempat
5. Sipaha lima adalah bulan kelima
6. Sipaha onom adalah bulan keenam
7. Sipaha pitu adalah bulan ketujuh
8. Sipaha ualu adalah bulan kedelapan
9. Sipaha sia adalah bulan kesembilan
10. Sipaha sampulu adalah bulan kesepuluh
11. Li adalah bulan kesebelas
12. Hurung adalah bulan keduabelas
Mauliate....


Sumber : Pustaha Batak

ADAT BATAK


“ADAT BATAK


       "Jangan malu jadi orang Batak....." kira-kira demikian lagu Batak yang dibawakan Trio cilik yang pernah saya dengar...... kalau dipikir-pikir memangnya apa yang salah dengan orang Batak, maupun dengan habatahon kita ya? menyebabkan ada saja orang Batak yang merasa malu untuk mengakui dirinya sebagai orang Batak. Lho...koq malah ngalur-ngidul begini ngomongnya???? oh, ya..... angka dongan na manjaha Blog on, mauliate ma jumolo pinasahat tu hamu, jala taringot ni habatahon, godang nai dope na ingkon sibotoonta asa unang mago, alani i do umbahen na hu uji hami laho paandarhon na ginurithonon ni amanta Sirait di son, anggiat ma marimpola i di hita. Di amang Sirait mauliate ma amang..... 

Disalin dari: www.hsirait.wordpress.com 

Umpasa dohot umpama somal do tabege manang tahatahon di angka ulaon adat, di ulaon las ni roha manang di ulaon arsak ni roha. Somalna, tarida ma i di tingki na marhata si gabe-gabe dohot mangampu. Na naeng dohonon di son, asa tangkas nian taboto jala taantusi aha do tujuan dohot makna ni hata umpasa i, songon i nang hata umpama. Alana, sasintongna, asing do lapatan manang pangantusion ni hata umpasa dohot umpama. 
Andorang so sahat hita tu si, adong do niida sian angka dongan na mansai malo manghatahon angka hata umpasa dohot umpama –i ma songon bunga-hunga dohot sira ni angka panghataion di ulaon i. Tabo tutu begeon jala mangolu nihilala panghataion i, lumobi molo tarida hata pandohan na masialus-alusan. Alai, adong do muse niida angka donganta naeng pasahathon hata umpasa, hape nanidokna i sian hata umpama. Songon i sebalikna, naeng mandok hata umpama do nian ibana, hape dihatahon sian hata umpasa. Sada kenyataan do i di tonga-tonga ni halak Batak, alana sipata disadari manang ndang, jot-jot do disarupahon pangantusion ni hata i. 
Mardomu tu si, asa tahatahon ma nian hata umpasa dohot umpama i hombar tu rumang dohot ruhut ni angka ulaon, songon i di situasi manang hadirion ni keluarga na naeng manjalo hata i. Misalna, adong pamoruonta naung matua, nunga marpahompu nasida sian anak dohot sian boru. Naeng pasahathon hata si gabe-gebe, hata pasu-pasu ma hita tu nasida di ulaon si las ni roha, ala dipatupa nasida partangiangang (pengucap-an syukur) jala nunga tamat anak siampudanna sian singkola kedokteran. Pasahaton ma tu nasida hata umpasa na hombar tu ulaon i dohot tu hadirion nasida. Unang ma tadok tu nasida: “songan hata ni umpasa ma dohononhu amang boru: Bintang na rumiris tu ombun nasumorop, anak pe antong riris, boru pe antong torop.” Hata umpasa si songon i denggan ma antong tu angka keluarga naumposo. Alai, molo tu keluarga naung antar matua, songon pamuronta nangkin, dohononta ma: Andor halumpang ma togu-togu ni lombu, andor hatiti togu-togu ni horbo. Sahat ma hamu saur matua pairing-iring pahompu sahat tu na marnini marnono. 
Laos songon i muse unang ma nian tabahen-bahen (dikarang-karang) sandiri hata umpasa manang umpama i, molo so taantusi lapatan dohot makna ni na tahatahon i. Tumagon ma tadok hata angka nauli nadenggan tu angka tuturta marhite hata na sian Tuhanta, molo so taboto dope angka sidohononta marhite-hite hata umpasa manang umpama. 
Sada nari naporlu muse sidohonon, molo angka hata umpasa dohot umpama, somalna sian angka horong ni hula-hula dohot angka tulang do pasahathon i tu pamoruonna, manang sian angka natua-tua tu ianakhonna. Sipata, nian, godang do taida di tingki on adong sian horong ni pamoruon na pasahathon hata umpasa dohot hata umpama tu hula-hula manang tulangna, tarlumobi di tingki mangampu hata. Nadenggan ma i tutu. Alai, adong muse do mandok hata sian boru ala rap uduran ni hula-hula nasida mandok hata i. 
Na naeng dohonon di son: molo sian posisi ni boru do hita pasahat-hon hata umpasa manang umpama, asa dumenggan, tama hita nian jolo mangido marsantabi baru pe asa tahatahon si dohononta. Alana, songon naung tangkas taboto, molo hata umpasa i, i ma hata pasu-pasu jala mangalean angka hata pasu-pasu somalna ingkon sian angka horong ni hula-hula dohot tulang. Adong hata ni Tuhanta na mandok: Jadi sandok ndang targagaon, nasumangap i do mamasu-masu na ummetmet. (Memang tidak dapat disangkal, bahwa yang lebih rendah diberkati yang lebih tinggi -Ibrani 7: 7). Jala dumenggan muse tahe, molo di tingki na pasahathon hata i sai dimulai dohot pandohan: “songon hata ni natua-tua ma dohononhu”, “sai asi ma roha ni Tuhanta”, dohot angka na asing. 
Sian angka hatorangan nangkin boi ma dohonon di son, ia hata umpasa i ma angka hata pasu-pasu na mardongan harapan, pangidoan tu Tuhanta Debata asa dilehon angka nauli dohot nadenggan di ngolu ni angka tuturta. Boi do i hahipason, ganjang ni umur, hagabeon, dohot angka na asing. 
Alai, molo hata umpama, angka hata tudos-tudos manang hata poda na mardongan harapan do i. 
Contoh: Molo litok aek di toruan, tingkiron ma tu julu.
      Pantun do hangoluan, tois hamagoan
      Marbagi di na otik, marbagi di na godang. 
Namalo ma tutu ompunta na parjolo i mambahen angka rumang, ruhut ni angka ulaon dohot angka hata i, na gabe songon angka falsafah hidupidentitas, budaya di hita halak Batak na porlu lestarihononhon asa adong warishononta tu angka ianakhonta. 
Sahat ma hita tu impola ni panghataion marhite hata umpasa dohot hata umpama. Alai, molo tung hinatahon pe di son asa sidok boti jala marboha bahenon ma hita di si. Pinatupa do di son hombar songon na dihatahon di angka ulaon nasomal taulahon, i ma di las ni roha manang di ulaon arsak ni roha. 
  1. ANGKA HATA UMPASA
    1. DI NA PASAHATHON ULOS TU PENGANTIN:
Di ginjang ma ia arirang di toru panggonggonan
Badanmuna ma na sora sirang, tondimuna masigomgoman.
      Tubu ma si marlasuna di Dolok Purbatua
      Sai ganjang ma umurmuna, sahat tu na sari matua
Bintang na rumiris, ombun na sumorop
Tubu ma anak di hamu riris, boru pe antong torop.
      Tangki jala ualang, galinggang jala garege
      Tubu ma di hamu anak partahi jala ulubalang
      dohot boru namora jala pareme
Tubu ma tambinsu di toru ni pinasa
Tubu ma di hamu anak nabisuk dohot boru nauli basa.
      Eme sitamba tua parlinggoman ni siborok,

      Sai dilehon Debata ma di hamu tua, jala hot ma hamu diparorot.
 
    1. DI NA PASAHATHON ULOS TU NATUA-TUA NI HELA (SI JALO BARA) DOHOT SI ANGKA JALO ULOS SUHI NI AMPANG NA OPAT.
      Dolok ni Purbatua jonok tu si borotan
      Sai sahat ma hamu saur-matua, tiur di pansamotan
Andor halumpang ma togu-togu ni lombu, andor hatiti togu-togu ni horbo
Sai ganjang ma umurmu pairing-iring pahompu sahat ma tu na marnini marnono.
      Bona ni Aek Puli di Dolok Sitapongan
      Sai ro ma tu hamu angka nauli, jala sai dor nang pansamotan.
      Binanga ni Sihombing binokkak ni Tarabunga,
      tu sanggar ma amporik tu lubang ma satua,
      Sinur ma pinahanmuna, gabe na niulamu dipasu-pasu Tuhanta.
      Eme sitamba tua parlinggoman ni siborok,
      Amanta Debata do si lehon tua, luhut ma hamu diparorot.
Sahat solu sahat tu Tigaras,
Leleng hamu mangolu, gabe jala horas.
      Marmutik ma lasiak dompak mata ni ari,
      Manganju ma hamu di borungku parumaenmi, arian dohot botari.
      Hariara ma bonana, hariara ma nang bulungna,
      Gabe jala horas hula-hulana, songon i nang pamoruonna.
 
    1. HATA UMPASA SIAN HULA-HULA DOHOT HORONG NI TULANG.
Hot pe jabu i sai tong do i marbulang-bulang,
Tung sian dia pe mangalap boru bere i, sai hot do i boru ni tulang.
      Dangka ni bulu godang tanggo pinangait-aithon
      Dilehon Debata ma di hamu tubuan anak dohot boru,
      si tongka panahit-nahiton.
Andos ras ma tu andor ris, tubu di huta Purbasinomba,
Sai horas-horas ma hamu jala torkis-torkis, ditumpak asi ni roha ni Tuhanta.
      Binsar mata ni ari, poltak mata ni bulan,
      Sai tubu ma di hamu boru namalo mansari
      dohot anak na gabe raja panungkunan.
      Giring-gring ma tu gosta-gosta,
      tu boras ni singkoru,
      Sai tibu ma hamu mangiring-iring pahompu,
      tibu mangompa-ompa anak dohot boru.
Sahat-sahat ni solu, sahat ma tu bontean,
Sahat ma hamu leleng mangolu, sahat tu parhorasan panggabean.
      Eme sitamba tua parlinggoman ni siborok,
      Debata do si lehon tua, horas hamu diparorot. 
    1. HATA UMPASA DI NA PAAMPUHON HATA DOHOT MANGAMPU HATA.
Aek marjullak-jullak, marjullak-jullak sian batu, tinahu tu batu-batu.
Angka hata nauli, hata pasu-pasu naung hupasahat hami tu hamu,
ampu hamu ma i di tonga ni jabu.
      Naung sampulu pitu jumali sampulu ualu
      Hata nauli, hata pasu-pasu, ampu hamu ma di tonga ni jabu.
      Turtu ma inna anduhur, tio ma ninna lote,
      Hata nauli, hata pasu-pasu, sai unang muba sai unang mose.
Marmutik ma inggir-inggir, bulung na i rata-rata,
Hata nauli, hata pasu-pasu naung pinasahatmuna, napasauthon ma hata ni Debata.
 
    1. HATA UMPASA DI NA MANGINGANI MANANG MANURUK JABU.
Labu pe labu i, ndang asal suanhononhon,
Jabu pe jabu, ndang asal inganan.
      Mabaor aek puli sian dolok ni Simamora,
      Sai hot ma jabunta on bagas na uli, ingananmu marlas ni roha.
      Tangkas do jabu suhat, laos tangkas do jabu bona,
      Sai tangkas ma hamu dung maringanan di jabu on maduma,
      tangkas nang mamora.
      Andor ras ma tu andor ris di tombak ni Purbasinomba,
      Sai horas-horas ma hamu torkis-torkis,
      tumpahon ni Debata namartua.
Jongjong di Dolok Purbasinomba, manatap tu Panamparan,
Sahat ma hamu saur-matua mangingani jabu on
dihaliangi angka pomparan.
      Sahat-sahat ni solu toho di rondang ni bulan,
      Sahat ma hamu leleng mangolu mangingani bagas on,
      sai diiring-iring Tuhan.
Eme si tamba tua parlinggoman siborok,
Sai dilehon Tuhanta ma di hamu tua, hot ma hamu di jabu on diparorot. 
    1. HATA UMPASA DI ULAON NA TARDIDI
Tubu ma tambinsu di dolok ni Pangaribuan,
Sai anak nabiusk ma ibana,
anak na gabe si pajoloon.
      Dangka ni hariara ma ni pangait-aithon
      Simbur ma ibana mangodang, sitongka panahit-nahiton.
      Horbo ni Sibuluan manjampal di balian,
      Sai dapot ma angka naniluluan,
      sai tiur ma nang pansarian.
Habang ambaroba di atas ni Sibuntuon,
Sai burju ma ibana marroha,
gabe jolma si tiruon.
      Dolok ni Hutanauli hatubuan ni si marlasuna,
      Goar nauli ma goarna i, ]
      donganna gabe jala mamora.
Eme sitamba tua parlinggoman ni siborok,
Sai dilehon Debata ma di ibana tua,
imbur magodang diparorot. 
    1. HATA UMPASA DI NA PASAHATHON ULOS MULA GABE
Sanjongkal urat ni ri,
tolu jongkal urat ni singkoru,
Ulos mula gabe naung pinasahat i,
sai saur ma i di hamu,
mangulosi anak dohot boru.
      Tubu ma lata di toru ni bunga-bunga,
      Tubu ma anak na marsangap di hamu dohot boru na martua.
      Habang binsak-binsak laos mangihut ambaroba,
      Sai tibu ma ro na tapaima,
      jala dapot nahinirim ni roha.
      Tangki ma jala ualang,
      galinggang jala garege,
      Sai tubu ma di hamu anak partahi jala ulubalang,
      dohot boru namora jala pareme.
Eme si tambatua ma parasaran ni siborok,
Sai dilehon Debata ma di hamu gogo dohot tua,
hot ma hamu diparorot.
      Obuk do jambulan nanidandan bahen samara,
      Molo mamasu-masu hula-hula,
      padao sahit dohot mara.
      Hotang do binebe-bebe,
      hotang nipulos-pulos,
      Unang hita mandele ai adong do tudos-tudos. 
Bagot na madung-dung ma tu pilo-pilo na marajar,
Sai salpu ma angka nalungun,
sai ro ma angka najagar.
      Tombak ni Simalungun parsobanan ni Simamora,
      Sai hatop ma salpu angka nalungun,
      jala hatop ma ro si las ni roha.
Balga tiang ni ruma, umbalgaan tiang ni sopo,
Nunga ganjang umur ni naung jumolo i,
sai gumanjang ma umur ni angka naumposo.
      Tuak natonggi ma tu bagot si balbalon,
      Tung paet di tingki angka na salpu i,
      sai ro ma angka natonggi tu joloan on.
Tinapu bulung siarum bahen uram ni pora-pora,
Nahasit i tibu ma malum,
jala tibu ma ro si las ni roha.
      Eme sitambatua parlinggoman siborok,
      Sai dilehon Tuhanta ma di hamu tua,
      jala sude hamu sai diparorot. 
    1. ANGKA HATA UMPASA DI HUHUASI NI SIPANGANON
Si titi ma si hompa, golang-golang pangarahutna,
Otik so sadia pe na tupa,
sai godang ma pinasuna.
      Bagot na marhalto ma tubu di robean, 
      Horas ma namanganhon, horas namangalean.
      Huta Tanobato parasaran ni leang-leang,
      Horas ma hami namanjalo,
      horas ma di hamu namangalean. 
Otik si butong-butong, godang si pir ni tondi,
Otik so sadia na boi hupatupa hami,
pamurnas ma i tudaging,
saudara tu bohi,
si palomak imbulu ma i,
si paneang holi-holi. 

  1. ANGKA HATA UMPAMA
Aek godang tu aek laut,
angka dos ni roha do si behen na saut.
      Si hikkit si nalenggam,
      tapillit ma nadumenggan.
      Eme na masak di gagat ursa,
      I ma na masa (denggan) i ma niula.
Sinuan bulu sibahen na las,
Sinuan adat dohot uhum sibahen na horas.
      Ompu raja di jolo martungkot sialagundi,
      Angka adat nauli napinungka ni ompunta na parjolo,
      siihuthonon ni hita na di pudi.
Baris-baris ni gaja di rura Pangaloan,
Molo marsuru raja,
dae do so oloan.
      Pat ni gaja tu pat ni hora,
      Angka anak ni raja jala pahompu ni namora.
Asing dolok asing duhutna,
Asing luat, asing ruhutna.
Sise do mula ni hata,
sungkun mula ni uhum,
      Gokhon sipaimaon jou-jou sialusan.
 
      Sotongka do mulak tata naung masak,
      Mulak marimbulu naung tinutungan.
      Unang songon tagading,
      marguru tu anakna.
Piltik ni hasapi do tabo begeon ni pinggol,
Piltik ni hata sogo begeon.
      Madekdek jarum tu napotpot,
      Ndang diida mata,
      diida roha. 
Sian hatorangan dohot angka contoh ni hata umpasa dohot umpama na pinatupa di buku on, didok roha nian naeng manambai angka naung taboto. Jala tapasahat ma angka hata pandohan i marhite-hite lambas ni roha jala hombar tu rumang dohot bentuk ni ulaon i. 
Di na laho pasahathon hata hita di sada-sada ulaon, taparate-atehon ma situasi dohot kondisi ni tuturna na marulaon, songon i kondisi dohot hadirionta be. Molo poso dope hita, nang pe sian horong ni hula-hula manang tulang, asa malo ma hita manempathon diri. Lapatanna, nang pe hita apala tampuk, nampunasa ugasan di ulaon i, alai porlu do pasangap-onta molo adong dope natua-tua rap dohot hita di si. Sada na porlu sibotoonta muse, molo angka hata umpasa i boi do berkembang mang-ihuthon angka hamajuon ni zaman dohot kondisi. Na porlu, asalma nanidokna i marlapatan na bagas, mura antusan. Alai, molo angka hata umpama, bentuk dohot hatana, hira bersifat statis do i. Ndang boi i dika-rang-karang. Alana, songon fasafah manang poda do i di hita. 
Songon i ma jolo na boi pinatupa di tingki on. Horas ma di hita. 

 
“RUHUTNI PARJAMBARON”

Ruhut parjambaron juhut godang do variasina taida di ulaon adat-paradaton, hombar ma i tu rumang ni ulaon, luat ni namarulaon dohot situasi, kondisi, tempat, songon i nang di panjuhutina.

Didok natua-tua, sai jolo diseat hata asa diseat raut, namar-lapatan do i asa jolo dialap hata dos ni roha ma asa dibagi parjambaran juhut. Songon i muse nang di hata ni natua-tua namandok: Asing dolok asing duhutna, asing huta (luat) asing do nang ruhutna. Sudena i manghorhon tu nauli nadenggan do molo dapot dos ni roha sian panghataion. Ai mansai arga situtu do hata, jala sasintongna ndang apala jambar juhut i na gabe motivasi ni si jalo jambar, alai hata na masipaolo-oloan jala masipasangapan. 
Adong do sipata tabege di sada-sada ulaon las ni roha manang arsak ni roha, hurang denggan ulaon ala ni pambagian jambar juhut. 
Molo di hita na di tano parserahan on, khususna Jakarta sekitarna, ndang apala tapersoalhon be jambar i asalma proses manang ruhut pambagianna suman tu ulaon i. Gariada tahe adong do sijalo jambar pintor dilehon jambarna tu donganna, dohot pertimbangan asa so boi be ibana mangallang jagal, manang mabiar basi manang busuk jambar i ala leleng dope ibana mulak tu jabuna, dohot angka naasing. 
Adong do pandohan na jot-jot tabege taringot di ruhut pambagian jambar juhut, ima hata namandok: “Sidapot solup ma hami.” Sada pandohan na raja ma i tutu di halak Batak, asalma laos raja sian mula ni panghataion jala hombar tu parhundulna. Namarlapatan, molo sian horong ni suhut paranak do pintor mandok “si dapot solup ma hamu” tu hula-hulana, so jolo dialap hata naelek, songon nahurang hormat jala hurang raja do panghataion i. Alai, molo sian horong ni hula-hula do namandok “sidapot solup ma hami” tu pamoruonna, mansai uli jala denggan ma begeon. 
Ala ni i do sipata di ulaon las ni roha manang ulaon arsak ni roha (ulaon sari-matua manang saur-matua) dipatupa ulaon martonggo raja. Alana, gabe hira adong do panghataion sahat tu panjuhuti ni ulaon dohot pambagian jambar juhut. 
Molo taida di ulaon adat na masa di tano parserahan on, angka si jalo parbagian jambar juhut di ulaon adat-paradaton i ma:
  • jambar ni hasuhuton dohot namarhaha-maranggi,
  • jambar ni boru/bere,
  • jambar ni dongan sahuta,
  • jambar ni pariban,
  • jambar ni hula-hula (hula-hula ni suhut; namarhaha-anggi, anak manjae)
  • jambar ni tulang (tulang ni ama hasuhuton dohot tulang ni ina hasuhuton)
  • jambar ni bona tulang (tulang ni ompu suhut)
  • jambar ni bona ni ari (hula-hula ni ompu suhut)

Nian adong dope angka si jalo jambar i ma: tu pangula ni huria, punguan dohot angka naasing dope. Alai, nauli ma saluhutna i jala disesuaihon ma pambagian i tu bentuk ni ulaon dohot panjuhutina.
Saonari porlu ma muse botoonta angka dia ma jambar sipasahaton tu horong ni si jalo jambar i. 
Hombar tu si, parjolo ma pinatorang saotik taringot tu na mang-hasuhuthon, na marhadomuan tu tahapan manang proses ni namarbagi jambar juhut. 
Molo sian daerah Silindung-Humbang sekitarna do namarulaon (hasuhuton), sai jumolo do dipasahat jambar taripar tu horong ni hula-hulana dohot tulang. Jadi parpudi do jambar dibagi tu hasuhuton. 
Alai, molo namarulaon (hasuhuton) sian Toba sekitarna, sai jumolo do dibagi nasida jambar tu suhut namarhaha-maranggi asa mangihut jambar taripar tu hula-hula dohot tulang. Songon i jambar osang sai tu boruna do i dipasahat. Hape molo di Silindung-Humbang, jambar osang tu hula-hula do dipasahat. Alai sudena i sai manghorhon tu nauli nadenggan do molo sian angka dos ni roha. 
Pambagian jambar juhut di ulaon pamuli boru/pangolihon anak –alap jual manang taruhon jual– na masa jala somal taulahon di Jakarta sekitarna, hira songon on ma.
  1. Sibagi dua do tudu-tudu ni sipanganon naung dipasahat Paranak tu Parboru. Nang pe naung      dipasahat Paranak tu Parboru tudu-tudu ni sipanganon i marhite-hite hata manang pandohan na elek di na pasahathon, alai dung sidung marsipanganon disungkun suhut manang Raja Parhata ni Parboru do muse Paranak taringot tu tudu-tudu ni sipanganon i, songon naung pinatorang di panghataion di ulaon marhata sinamot. Alai, somalna, molo ihur-ihur sai jambar tu pihak parboru do i, nang pe diulaon taruhon jual, i ma ulak ni tandok ni parboru.
  1. Dung dibagi dua tudu-tudu ni sipanganon i, dipasahat Parboru ma muse jambar bagian ni Paranak, hombar tu panghataion dohot dos ni roha nasida. Dung i dibagi Parboru dohot Paranak ma muse jambar i tu angka tuturna be.

Catatan:
Masa niida hira dipangido Paranak sian Parboru saotik sian jambar ihur- ihur di nasida asa adong bagionna tu tuturna (dongan tubuna).
Di ulaon pesta unjuk somalna dipatupa sampe 8 (ualu) soit, asa 4 (opat) soit di Parboru, 4 (opat) soit di Paranak, jala di deba ulaon osang pe dibagi dua do.
Masa do muse niida dipasahat Parboru jambar juhut tu haha parhundulna (tulang ni Pangoli), jala nadenggan ma tutu i.     
  1. Pambagian jambar sipasahataon ni Parboru dohot Paranak hira songon na adong di table berikut ma:

    Jambar juhut sipasahaton ni Paranak:

Sijalo Jambar
Silindung/Humbang
Toba
Suhut dohot Namarhaha-anggi 
soit, pohu
soit, pohu
Sude horong ni hula-hula 
somba-somba 
somba-somba 
Boru/Bere 
namarngingi (hambirang) 
- namarngingi (hambirang)
- osang  
- Pariban,
- Pangula ni huria,
- Dongan sahuta,
- Punguan 
dibuat sian soit, pohu 
dibuat sian soit, pohu 

Jambar juhut sipasahaton ni Parboru:
    
Sijalo Jambar
Silindung/Humbang
Toba
Suhut 
ihur-ihur, soit 
ihur-ihur, soit 
Hula-hula 
Osang 
namarngingi,
Tulang 
namarngingi (siamun) 
namarngingi,somba-somba 
Boru/Bere 
namarngingi (hambirang) 
osang 
- Hula-hula ni namarhaha-anggi,
- Hula2 ni anak manjae
- Tulang rorobot,
- Bona Tulang,
- Bona ni ari 

somba-somba 

somba-somba 
- Pariban,
- Pangula ni huria,
- Dongan sahuta 

soit, pohu 

soit, pohu 
- Punguan 
dibuat sian jambar ni suhut 
dibuat sian jambar ni suhut 

  1. Di ulaon tardidi, malua, manuruk jabu, molo jambar ihur-ihur hot ma i di hasuhuton. Osang, namarngingi parsiamun, dohot somba-somba tu horong ni hula-hula dohot tulang. Soit ma tu dongan sahuta dohot pariban. Namarngingi parhambirang ma dipasahat tu boru/bere.

  1. Di ulaon patua hata/marhusip, pasahat ulos mula gabe, paebathon anak buha baju, ia parjambaron pada prinsipna hira-hira surung-surung ni hula-hula ma i. Alai somalna, sian hula-hula dengan do marnida situasi. Molo tung pe didok paranak (pamoruon nasida) jambar      surung-surung, boi do i dialap hata muse. Molo di tingki ulaon i adong angka dongan tubu ni pamoruonna i mandongani nasida, ingkon adong ma nian tinggal sebagian jambar i sa adong lehononna tu nasida.

  1. Pambagian jambar dohot panjuhuti di ulaon sari-matua dohot saur-matua saguru tu keputusan ni pangarapoton (tonggo raja) do i. Adong do namangalehon ihur-ihur tu hula-hulana, ulu ma tu tulang, jala somba-somba tu horong ni hula-hula naasing termasuk tulang dohot bona tulang.

Alai nasomal muse taulahon di Jakarta sekitarna, molo ihur-ihur hot ma i di hasuhuton dohot namarhaha-anggi, jala jambar tu horong ni sude hula-hula dohot tulang dipatupa sian somba-somba. 
Asa nauli jala denggan ma i sude asalma sian panghataion tu dos ni roha, jolo diseat hata ma asa diseat raut, jala taingot ma hata namandok, “Hata do parsimboraan.” 
NB: Unang ma nian adong sian parhata, sibagi jambar na emosi jala mamaksahon kehendak di pambagian jambar, lumobi sian horong ni suhut. Jala naumporlu, tapaido ma panuturion sian angka raja naro dohot hula-hula, tulang, khususna di ulaon sari-matua dohot saur-matua. Alana, porlu ingkon jagaonta do asa sangap suhut sihabolonan di ulaon si songon on.

 

UMPASA MANJALO TINTIN MARANGKUP. (Untuk pasangan saat tukar cincin)

Bulung namartampuk, bulung ni simarlasuna,
Nunga hujalo hami tintin marangkup,
Dohonon ma hata pasu-pasuna.

Hot pe jabu i, tong doi margulang-gulang
Sian dia pe mangalap boru bere i, tong doi boru ni Tulang.

Sai tong doi lubang nangpe dihukkupi rere,
Sai tong doi boru ni Tulang, manang boru ni ise pei dialap bere.

Amak do rere, dakka do dupang,
Anak do bere, Amang do Tulang.

Asing do huta Hullang, asing muse do huta Gunung Tua,
Asing do molo tulang, asing muse do molo gabe dung simatua.

UMPASA TU NA BARU MARBAGAS. (Untuk pasangan yang baru menikah)

Dakka ni arirang, peak di tonga onan,
Badan muna naso jadi sirang, tondi mu marsigomgoman.

Giring-giring ma tu gosta-gosta, tu boras ni sikkoru,
Sai tibu ma hamu mangiring-iring, huhut mangompa-ompa anak dohot boru.

Rimbur ni Pakkat tu rimbur ni Hotang,
Sai tudia pe hamu mangalakka, sai tusima hamu dapot pansamotan.

Dekke ni sale-sale, dengke ni Simamora,
Tamba ni nagabe, sai tibu ma hamu mamora.

Sahat-sahat ni solu, sahat ma tu labuan,
Sahat ma hamu leleng mangolu, jala sai di dongani Tuhan.

Sahat solu, sahat di parbinsar ni ari,
Leleng ma hamu mangolu jala di iring-iring Tuhan ganup ari.

Mangula ma pangula, dipasae duhut-duhut
Molo burju marhula-hula, dipadao mara marsundut-sundut.

Ruma ijuk tu ruma gorga,
Sai tubu ma anakmuna na bisuk dohot borumuna na lambok marroha.

Anian ma pagabe tumundalhon sitodoan,
Arimu ma gabe molo marsipaolo-oloan.

Gadu-gadu ni Silindung, tu gadu-gadu ni Sipoholon,
Sai tubu ma anakmuna 17 dohot borumuna 16.

Andor hadukka ma patogu-togu lombu,
Sai sarimatua ma hamu sahat tu na patogu-togu pahoppu.

UMPASA MANGAMPU

Bulung ni Taen tu bulung ni Tulan
Ba molo tarbahen, sai topot hamu hami sahali sabulan,
Molo so boi bulung ni tulan, pinomat bulung ni salaon,
Ba molo so boi sahali sabulan, pinomat sahali sataon.

Ni durung si Tuma laos dapot Pora-pora.
Molo mamasu-masu hula-hula mangido sian Tuhan,
Napogos hian iba, boi do gabe mamora.

Songgop si Ruba-ruba tu dakka ni Hapadan,
Angka pasu-pasu na ni lehon muna,
Sai dijangkon tondi ma dohot badan.

Mardakka Jabi-jabi, marbulung ia si Tulan
Angka pasu-pasu na pinasahat muna,
Sai sude mai dipasaut Tuhan.

Naung sampulu sada, jumadi sampulu tolu,
Angka pasu-pasu pinasahat muna,
Sai anggiatma padenggan ngolu-ngolu.

Naung sapulu pitu, jumadi sapulu ualu,
Angka pasu-pasu pinasat muna hula-hula nami,
Diampu hami ma di tonga jabu.

Turtu ninna anduhur, tio ninna lote,
Angka pasu-pasu pinasahat muna,
Sai unang ma muba, unang mose.

Habang pidong sibigo, paihut-ihut bulan,
Saluhut angka na tapangido, sai tibu ma dipasaut Tuhan.

Obuk do jambulan, nidandan ni boru Samara
Pasu-pasu na mardongan tangiang sian hula-hula,
Mambahen marsundut-sundut soada mara.

Tinapu bulung nisabi, baen lompan ni pangula
Sahat ma pasu-pasu na nilehon muna i tu hami,
Sai horas ma nang hamu hula-hula.

Suman tu aek natio do hamu, riong-riong di pinggan pasu,
Hula-hula nabasa do hamu, na girgir mamasu-masu.

AKKA UMPASA NA ASING

Martahuak ma manuk di bungkulan ni ruma,
Horas ma hula-hulana,songoni nang akka boruna.

Simbora ma pulguk, pulguk di lage-lage,
Sai mora ma hita luhut, huhut horas jala gabe.

Hariara madungdung, pilo-pilo na maragar,
Sai tading ma na lungun, ro ma na jagar.

Sinuan bulu sibahen na las,
Tabahen uhum mambahen na horas.

Eme ni Simbolon parasaran ni si borok,
Sai horas-horas ma hita on laos Debata ma na marorot.

Sititik ma sigompa, golang-golang pangarahutna,
Tung so sadia pe naeng tarpatupa, sai anggiat ma godang pinasuna.

Pinasa ni Siantar godang rambu-rambuna,
Tung otik pe hatakki, sai godang ma pinasuna.

Tuat si puti, nakkok sideak,
Ia i na ummuli, ima ta pareak.

Aek godang tu aek laut,
Dos ni roha sibaen na saut.

Napuran tano-tano rangging marsiranggongan,
Badan ta i padao-dao, tondita i marsigomgoman.

Marmutik tabu-tabu mandompakhon mataniari,
Sai hot ma di hamu akka pasu-pasu, laho marhajophon akka na sinari.

Bona ni pinasa, hasakkotan ni jomuran,
Tung aha pe dijama hamu, sai tong ma dalan ni pasu-pasu.

Mandurung di aek Sihoru-horu, manjala di aek Sigura-gura,
Udur ma hamu jala leleng mangolu, hipas matua sonang sora mahua.




English French German Spain Italian Dutch Russian Portuguese Japanese Korean Arabic Chinese Simplified

Popular Posts

Kategori

Pengikut